Autor: Dorota Tanaś-Michalak
W 2020 roku statystyczny mieszkaniec Gdańska wyprodukował 422 kg odpadów komunalnych. Wyjątkowo w tym roku było to mniej odpadów, niż w latach poprzednich. Generalnie uważa się, że każdego roku odpadów produkujemy więcej, dlatego tegoroczny spadek pozytywnie zaskoczył, choć był to rok mało reprezentatywny. Czy jest to wzrost świadomości mieszkańców, czy jednorazowa tendencja, która jest efektem pandemii Covid? – o tym dowiemy się obserwując statystyki w kolejnych latach. Oczywiście wszyscy byśmy chcieli, by tendencja spadku ilości odpadów w Gdańsku utrzymała się.
A jak ilość wytworzonych odpadów przez gdańszczanki i gdańszczan wygląda na tle wysoko rozwiniętych krajów europejskich? Niemiec średnio produkuje ponad 600 kg odpadów rocznie, a statystyczny Duńczyk, aż ponad 800 kg – jest to blisko dwa razy więcej niż mieszkaniec Gdańska! Dlatego długookresowe prognozy wskazują, że wzrost ilości wytwarzanych odpadów przez Polaków będzie następował w kolejnych latach (po okresie zawirowań w efekcie pandemii). Co jest przyczyną tak wysokiej produkcji odpadów? Wiele czynników, z których najważniejsze to wzrost konsumpcji spowodowany bogaceniem się społeczeństwa oraz coraz większa ilość odpadów opakowaniowych – w tym nienadających się do recyklingu. Niewątpliwie, wzrost ilości odpadów opakowaniowych w Polsce, jest wynikiem braku wprowadzenia systemowej zmiany w postaci rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP).
A jak idzie nam segregacja? Coraz lepiej, ale nadal jest nad czym pracować, dlatego tak ważny jest duży nacisk na atrakcyjność metod i narzędzi edukacyjnych w obszarze prawidłowego i odpowiedzialnego postępowania z odpadami, a przede wszystkim w zakresie unikania ich powstawania. Na poniższym wykresie popatrzmy na kolor żółty, który przedstawia surowce i kolor brązowy, który odzwierciedla frakcję bio. Znaczący wzrost selektywnie zbieranych odpadów surowcowych, jest wynikiem ciężkiej pracy mieszkańców i wprowadzonej w 2018 roku segregacji „u źródła” na pięć pojemników – po prostu segregacji realizowanej w naszych domach. Kolor szary pokazuje jednak, jak dużo jeszcze wytwarzamy odpadów resztkowych – wrzucanych do szarego lub czarnego pojemnika. Część z nich to jeszcze cenne odpady surowcowe, m.in. odpady bio. Dlatego tak ważna jest edukacja i wzmacnianie świadomości mieszkańców, że segregacja odpadów w domach ma sens i jest filarem prawidłowo oraz optymalnie funkcjonującego systemu.
Często w publikacjach przedstawiających dane dotyczące zbierania odpadów komunalnych przez gminy przeczytamy o tzw. poziomach recyklingu. Gminy rokrocznie obliczają je i raportują w tym zakresie do Marszałka Województwa i Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Przede wszystkim starają się spełniać określone w prawie procentowe wartości, tzw. „poziomy recyklingu”. Sprawozdawczość w tym zakresie – począwszy od 2021r. – obejmuje ilość odpadów surowcowych wytwarzanych przez mieszkańców przekazanych do recyklingu w stosunku do wszystkich wytwarzanych w gminie odpadów komunalnych. Sposób liczenia poziomów, jest jasno określony w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i jest wprost implementowany z dyrektyw Unii Europejskiej. Niespełnienie wymaganych poziomów recyklingu skutkuje karami – nie tylko dla poszczególnych gmin, ale również dla Polski, jako kraju. Należy podkreślić, że jest to wskaźnik, na który nie do końca ma wpływ przeciętny mieszkaniec, nawet nie do końca mają wpływ osoby zarządzające gospodarką odpadami komunalnymi w gminach. Dlaczego? Ponieważ nawet jeśli mieszkańcy będą coraz lepiej segregować, a gmina zabezpieczy profesjonalny odbiór i zagospodarowanie odpadów, nie jest to jednoznaczne z tym, że recyklerzy będą chętni odebrać bądź kupić i przetworzyć wysegregowane surowce – słowem – czy będzie na nie zbyt. Poziomy recyklingu oblicza się w oparciu o uzyskane od recyklerów DPR – dokumenty potwierdzające wykonanie recyklingu, czyli przekazanie surowców do ponownego wykorzystania. Tu działają prawa rynku, który dyktuje w jakiej cenie i czy w ogóle daną frakcje będzie można poddać recyklingowi. Coraz wyższy wskaźnik poziomu recyklingu to praca zespołowa mieszkańców i poszczególnych elementów systemu gospodarowania odpadami komunalnymi zorganizowanych przez gminy.
W roku 2019 określone wymogami prawnymi poziomy recyklingu zostały spełniane przez Gminę Miasta Gdańska. Rok 2020 był dużym wyzwaniem dla wszystkich gmin, ponieważ wymagany poziom recyklingu stanowił 50%. Gmina Miasta Gdańska osiągnęła 49% – zabrakło niedużo, choć w porównaniu do poprzedniego roku Gdańsk poprawił swój wynik o 9%.
Oczywiście segregacja odpadów przez mieszkańców jest bardzo ważna. Równolegle, równie ważne jest wzmocnienie rynku odbiorców surowców nadających się do ponownego wykorzystania, wprowadzenie współodpowiedzialności za zagospodarowanie odpadów wśród producentów i wprowadzających na rynek odpady opakowaniowe, ale najważniejsze jest – z punktu widzenia środowiska i ekonomii – zahamowanie wzrostu wytwarzania odpadów. Takie postępowanie nakazuje zresztą hierarchia postępowania z odpadami, będąca podstawą edukacji prośrodowiskowej mieszkańców.
Najważniejsze w hierarchii jest zapobieganie wytwarzaniu odpadów. Czyli funkcjonowanie każdego z nas w taki sposób, żeby świadomie dokonywać wyborów konsumenckich, czyli – nie korzystam z naczyń jednorazowych, nie kupuję produktów w zbędnych opakowaniach, itp. Drugim etapem jest minimalizacja, czyli świadomie ograniczam ilość odpadów np. drukuję dwustronnie, korzystam z siatek wielorazowych, itp. Powtórne wykorzystanie – ponownie wykorzystuję rzecz, która już stała się dla kogoś zupełnie niepotrzebna – kupuję w sklepach z używaną odzieżą, wybieram meble z komisów, itp. Recykling – segreguję odpady zgodnie z przyjętymi w gminie zasadami. Przedostatnim etapem w hierarchii postępowania z odpadami jest odzysk energii, który w Gdańsku będzie realizowany już w 2024 roku w budowanej obecnie instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych. To tam trafią odpady po sortowni, gdzie uprzednio wybrane zostaną wszystkie pozostałe w strumieniu odpadów resztkowych surowce, a pozostaną odpady wyłącznie nienadające się do recyklingu. Jest to tzw. frakcja energetyczna z odpadów resztkowych. Będą to folie, pieluchy, zabrudzony papier, ale też rozdrobnione odpady wielkogabarytowe. W efekcie tego procesu, mieszkańcy Gdańska zyskają wytworzone z odpadów ciepło i energię elektryczną. Dodatkowo zaspakajając inne ważne korzyści środowiskowe czy ekonomiczne, jak chociażby zwolnienie tempa zapełniania się składowisk czy stabilizacja opłat ponoszonych przez mieszkańców za zagospodarowanie odpadów komunalnych. Ostatnim, najmniej pożądanym elementem hierarchii jest składowanie, które jest najbardziej pierwotnym i nieprzyjaznym środowisku sposobem zagospodarowania odpadów i należy go bezwzględnie ograniczać.
O gdańskim systemie gospodarowania odpadami komunalnymi mówił na konferencji IC GreenDeal 2020 Prezes Sławomir Kiszkurno. Nagranie z wystąpienia dostępne jest na kanale na You Tube. Warto odsłuchać!
